Het operagenre werd geboren aan het einde van de XVI eeuw en het duurt niet lang voordat het, het beperkte aanvankelijke hoofse publiek overstijgt en het gewone publiek van Claudio Monteverdi bereikt. Van de eerste barokke opera’s, die een brede komedie met tragische elementen combineerden, tot de meest eigentijdse composities; dit genre heeft een rijke transformatie ondergaan. Deze tentoonstelling speelt zich af in de belangrijkste theaters van ‘De Opera van Europa’ en behandelt zijn geschiedenis met een benadering vanuit drie perspectieven: de emotionele en gepassioneerde kant van de werken; het sociale perspectief met klasse- en machtsstrijd; en aspecten die direct verband houden met de onderwerpen en de creatieve voorstelling van opera’s.
Venetië 1642
De tentoonstelling begint in de rijke havenstad Venetië in 1642 met ‘De kroning van Poppea’ van Monteverdi. Het jaar waarin de stad de eerste openbare uitvoering van een opera organiseerde, een tot dan toe gereserveerde voorstelling voor het hof.
Londen 1711
Van Venetië gaat het door naar Londen, waar Händel één van de eerste opera’s in het Italiaans opvoerde. ‘Rinaldo’, een absoluut succes omdat de cast twee beroemde castrati had, namelijk Nicolò Grimaldi en Valentino Urbani.
Wenen 1786
Met Mozart en ‘La nozze di Figaro’ wordt het classicisme in het Wenen van 1786 gepresenteerd. De huwelijksakte van de componist en de piano waarop Mozart speelde tijdens zijn reis naar Praag zijn tentoongesteld
Milaan 1842
Noord-Italie was in Oostenrijkse handen en in de ‘Scala’ van Milaan ging in 1842 ‘Nabucco’ van Verdi in première. Het was een ongekend succes omdat onder invloed van het “Resorgimento” (de Italiaanse eenwording) de opera contact maakte met het Italiaanse volk. De internationale carrière van de componist maakte hierdoor een sprong.
Parijs 1861
Vanuit Milaan gaat de tentoonstelling naar Parijs. In 1861 gaat de herziene versie van ‘Tannhäuser’ van de uit Duitsland gevluchte Richard Wagner in première. Zonder succes had hij eerder zijn werk verschillende keren in Parijs opgevoerd. De première van ‘Tannhäuser’, was in 1861, tijdens zijn ballingschap uit Duitsland. Wagner had de opera aangepast aan de stad en verdeelde het publiek: terwijl traditionele operaliefhebbers werden verbijsterd, lag de focus van het totale werk op kunst en inspireerden kunstenaars en schrijvers
Barcelona 1896
Het modernistische en Wagneriaanse Barcelona eind negentiende eeuw had het ‘Gran Teatro del Liceu’ als operatempel. In 1896 was de première van de opera ‘Pepita Jiménez’ van Isaac Albéniz. De revolutionaire ‘Pepita Jiménez’ is een voorbeeld van de progressieve vrouwen die een belangrijke rol in de Barcalonese samenleving hadden. In de zaal staat een piano beschilderd door Ramon Casas en hangen er diverse schilderrijen en affiches van de wereldtentoonstelling in 1888 in Barcelona. Allemaal uit de collectie van ‘Circulo de Liceo’ een club waar de bourgeoisie samenkwam en door de economische bloei, de modernisering van de Catalaanse hoofdstad bevorderde. Het operahuis werd ook gebruikt als expositieruimte. De pianoconcerten van Albéniz zijn een mijlpaal, vergelijkbaar met Chopin en Liszt. Met de opera ‘Pepita’ choqueert Jiménez de samenleving, het is een liefdesverhaal tussen een weduwe van in de twintig en een seminarist, die uiteindelijk het noviciaat verlaat voor liefde.
Er is ook een replica van de Orsni-bom te zien die in 1893 in het Liceu viel en het gebouw verwoeste. Een aanslag door anarchisten in Barcelona. Dit jaar wordt de twintigjarige heropening van het concertgebouw gevierd.
Dresden 1905
In het idyllische Dresden van 1905 werd de psychoseksuele ‘Salomé’, door Strauss, opgevoerd. Het werk dat destijds een schandaal veroorzaakte vanwege zijn vermeende waanzin en onfatsoenlijkheid. Een deel van het operapubliek was gechoqueerd door de combinatie van christelijke Bijbelse thema’s met erotiek en moord. Het was een bewerking van het toneelstuk van Oscar Wilde. Strauss speelde de hoofdrol in de voorlaatste akte van de voorstelling. Hij componeerde gedurende 60 jaar werken voor de Saksische hoofdstad waar hij meer dan de helft van zijn werken in première bracht.
Leningrad 1934
De tentoonstelling eindigt met ‘Lady Macbeth van Mtsenk’ van Dmitri Shostakovich die in 1934 in Sint Petersburg in première ging. Aanvankelijk werd het door het publiek omarmd als uitdrukking van de nieuwe Sovjetopera. De bolsjewieken wisten dat opera een belangrijk middel was om het volk te bereiken. De staat nam de keizerlijke theaters over. Twee jaar later werd dit werk alsnog door Stalin gecensureerd, hij zag in de kunst een middel om de politiek en de ideologie van de staat te bevorderen. Shostakovich componeerde geen andere opera meer omdat hij voor zijn vrijheid vreesde.
Epiloog
Een epiloog maakt de tentoonstelling compleet met afbeeldingen van operapremières uit de twintigste en eenentwintigste eeuw, van radicale voorstellen zoals ‘Mittwoch aus Licht’ van Karlheinz Stockhausen tot succesvolle operacomponisten zoals Philip Glass, die met zijn ‘Einstein op het strand’ in 1976 een nieuw publiek voor de opera trekt.
Muziek is te horen op Spotify https://open.spotify.com/playlist/3NoIudLqmDimhmFzRZGRpj?si=
Bronnen:
Caixa Forum Barcelona. Pasión, poder y política.
www.operaactual.com “Opera pasion, poder y politica un viaje en ocho actos por la histroria de la opera.”
La Vanguardia: “CaixaForum Barcelona acoge la exposición londinense sobre ópera y poder” 18/09/2019
El Independiente ‘Ópera. Pasión, poder y política’, un sorprendente viaje por la historia de la ópera’ 25/04/2019